Nielegalne składowiska odpadów: Problem, któremu winne są samorządy

- Na wniosek mieszkańców zweryfikowaliśmy decyzje prezydenta i marszałka, zezwalające na szeroko pojęte wykorzystanie odpadów. O ile decyzje były wydane zgodnie z prawem, to w naszej ocenie powinny być wydawane na krótszy okres - roku lub dwóch, a nie na 10 lat – wyjaśnia radny Bieda. - Na nasz wniosek „podejrzane” firmy sprawdził WIOŚ i stwierdził nieprawidłowości. Te protokoły powinny być wykorzystane do cofnięcia decyzji i wywalczenia odszkodowań. Skandalem jest to, że ten proceder został również stwierdzony na miejskiej działce. Nielegalne odpady były tam zwożone w ramach decyzji dla znajomych pana prezydenta – dodaje Michał Bieda. 

Radny Bytomia zwraca uwagę, że Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska ma niestety bardzo ograniczone środki i możliwości. Trudno jest bowiem przeprowadzić kontrolę niezapowiedzianą, a inspektorów w terenie jest zdecydowanie za mało.

- Prokuratura niestety umarza zazwyczaj sprawy związane z tematem odpadów. Również prezydent Bytomia działa w tej sprawie opieszale i nie korzysta z dobrych rad. Nie chciał na przykład ograniczyć dojazdu do terenów, z których pochodziły największe uciążliwości – twierdzi radny Bytomia.

W opinii Michała Biedy, zatrudnienie detektywów przez prezydenta Damiana Bartylę to działanie pozorne i pod publiczkę. Zebrany materiał nie ma bowiem wartości dla prokuratury.

Z kolei WIOŚ ma kompetencje, ale nie ma środków na ich używanie.

- W Polsce powinna powstać osobna jednostka policyjna zajmująca się tym tematem. To ogromny biznes wart miliardy złotych, nad którym państwo nie ma kontroli. Powinny również wzrosnąć kary za nielegalne zwożenie odpadów, a wydanie pozwoleń powinno być poprzedzone wpłaceniem wysokiej kaucji – wyjaśnia Michał Bieda. 

Jerzy Ziaja, prezes Ogólnopolskiej Izby Gospodarczej Recyklingu (OIGR): Służby zajmujące się kontrolą wywozu śmieci dostają środki, jednak nie wymagane jest od nich działanie. Służby są zobowiązane do działań kontrolnych, ale tylko i wyłącznie zarejestrowanych podmiotów. Niezarejestrowane w bazie danych firmy nie są objęte kontrolami.

Dla przykładu: firma X dostała zezwolenie, na bazie którego może odbierać odpady. Często wydawane decyzje nie pokrywały się ze stanem faktycznym, firma przejmuje odpady komunalne na podstawie wygranego przetargu, oczywiście wygrywa dzięki najniższej ofercie. Firma ma rok spokojnej działalności  na sporządzenie sprawozdania, a następny rok ma urzędnik na wyszukanie niezgodności. A więc przez 1,5 roku firma może działać, a następnie przekształcić się lub zmienić formę własności, albo przekazać działalność na kogoś z rodziny. Dlaczego tak jest?

Jerzy Ziaja zwraca uwagę, że przetargi na odbiór i zagospodarowanie odpadów organizują pracownicy urzędu gminy, czyli samorządy terytorialne. Chcąc utrzymać swoją pozycję na przyszłe wybory, samorządowcy pod przykrywką dbałości o mieszkańców-wyborców nie biorą wszystkich kosztów pod uwagę przy ustalaniu stawki dla mieszkańca, a o podwyżkach nie chcą słyszeć.

- Po wyborze odbiorcy odpadów poniżej określonego pułapu cenowego samorządowcy chwalą się takim postępowaniem, że zaoszczędzili dla społeczeństwa na odbiorze odpadów, bo wybrali najtańszego operatora. W istocie jest dokładnie odwrotnie – wszyscy na tym tracimy, m.in. w związku z istnieniem tak wielu nielegalnych składowisk odpadów, które wcześniej czy później na koszt tejże lub innej gminy będzie musiało być usunięte – uważa prezes OIGR. - W Polsce nie ten, który jest uczciwy i prawidłowo wykazuje koszty wygrywa przetarg, ale tylko ten, który zaproponuje najniższą stawkę za wywóz odpadów komunalnych,  jest on również szanowanym „obywatelem”.

Prezes OIGR dodaje, że samorządowcy  rozwiniętych krajów Unii wprowadziły indywidualną odpowiedzialność za wytworzone odpady. Ale żeby nikt nikomu nie podrzucał odpadów, to już na etapie zakupu do produktu doliczona jest opłata za zbieranie i przetwarzanie wysegregowanych odpadów.

- W tym wypadku brak jest ustawiania „licznika” - odbiorca posegregowanych odpadów ma pokryte koszty swojej działalności z innego źródła niż gmina. Pozostają odpady resztkowe, na które został nałożony „licznik” w postaci pojemnika, za jego opróżnienie została ustalona opłata, pokrywająca faktyczne koszty jego zagospodarowania. Takie proste, bez polityki jest czyste środowisko, o którym wielu marzy – wyjaśnia Jerzy Ziaja.

Piotr Manczarski, kierownik Zespołu Gospodarki Odpadami KOiKŚ, Wydział Instalacji Budowlanych, Hydrotechniki i Inżynierii Środowiska Politechnika Warszawska uważa, że powodów tak wielu nielegalnych składowisk odpadów jest wiele.

- Koszty składowania rosną, od 1 stycznia 2018 r. opłata za korzystanie ze środowiska będzie rosła geometrycznie. Do tego dochodzą koszty rekultywacji. To wszystko sprawia, że pokusa nielegalnego składowania jest wysoka – wyjaśnia Piotr Manczarski.

W jego opinii, problemem jest również egzekucja. Mamy odpowiednie rozporządzenie ministra środowiska ws. wykorzystania (odzysku) odpadów poza instalacjami. Zawiera ono kody odpadów, które mogą być wykorzystywane na terenach niekorzystnie przekształconych w celu ich rekultywacji czy utwardzenia. Wiele podmiotów zgodnie z decyzjami administracyjnymi wykorzystuje odpady do procesu rekultywacji (np. zapełniania miejsca po wydobyciu kruszywa) wybranymi odpadami budowlanymi czy glebą, co jest obojętne dla środowiska.

- Jest to jednak kwestia kodu. Kod natomiast przydziela posiadacz odpadów zgodnie z katalogiem odpadów, który tak naprawdę definiuje podział odpadów ze względu na ich miejsce powstawania, a nie charakterystykę jakościową – podkreśla Piotr Manczarski.

Zdaniem Piotra Manczarskiego w dobrym kierunku idą propozycje resortu środowiska w sprawie tzw. karty przekazania. Przy odpadach komunalnych karty są zbiorcze, a nie per transport. Uniemożliwia to Generalnej Inspekcji Transportu Drogowego kontrolę pojedynczych ciężarówek. Jedynie pracownicy Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska mają kompetencje, by ocenić (poprzez oszacowanie morfologii) jakość transportowanych odpadów przed pobraniem próbki.

- Tymczasem ani GITD, ani policja nie są przeszkolone, by to robić. WIOŚ natomiast ma problem, bo nielegalne transporty odbywają się poza godzinami pracy kontrolerów. Rzadko, ale zdarza się, że niektóre gminy same kontrolują nielegalne wysypiska – ale większość na to się nie decyduje, również z uwagi na brak kompetencji i środków – wyjaśnia Piotr Manczarski.

Prokuratura często umarza postępowanie w sprawie nielegalnego składowania odpadów. Nawet jeżeli ktoś jest złapany, to mówimy o pojedynczych samochodach. Sprawa jest umarzana ze względu na małą szkodliwość czynu, natomiast nigdy nie jest sprawdzane, jaka ilość nielegalnych odpadów już jest nielegalnie składowana.