NIK o gospodarowaniu lekami w szpitalach. Zaniedbania mogły zagrażać zdrowiu i życiu pacjentów

To nie koniec uchybień. Kontrola NIK wykazała przypadki niewłaściwego przechowywania leków na oddziałach. Stwierdzono ponadto, że szpitale nie zawsze wypełniały obowiązek powiadamiania odpowiednich służb o wystąpieniu niepożądanych działań leków, zaś w czterech szpitalach usługi farmaceutyczne realizowane były poza apteką szpitalną, która (według obowiązujących przepisów), była jedyną uprawnioną do tego jednostką.

Czytaj: Samorząd wspiera szpitale w walce o pieniądze z NFZ

Izba wytknęła też, że praca aptek szpitalnych nie została zorganizowana zgodnie z obowiązującymi przepisami. Kadra kierownicza szpitali wskazywała na trudności z zatrudnieniem pracowników na stanowisko farmaceuty szpitalnego. W części placówek nie zatrudniano np. odpowiedniej liczby farmaceutów - w efekcie usługi farmaceutyczne były tam realizowane przez osoby nieposiadające do tego uprawnień. W 21 proc. skontrolowanych aptek szpitalnych zatrudniony był tylko jeden farmaceuta. Zatrudnieni pojedynczy farmaceuci nie mieli zastępstwa, wykonywali więc swoje obowiązki także w trakcie urlopów lub zwolnień lekarskich, lub też apteki funkcjonowały opierając się wyłącznie na pracy techników farmacji. Jakby tego było mało, to pomieszczenia niemal połowy skontrolowanych aptek szpitalnych nie spełniały wymogów technicznych.

Jak stwierdza NIK, brak w przepisach precyzyjnych zasad funkcjonowania działów farmacji szpitalnej powodował, że w lecznicach wprowadzano niejednolite zasady w zakresie ich wyposażenia oraz organizacji. Co prawda w kontrolowanych podmiotach w celu zapewnienia racjonalnego wydatkowania środków na zakup leków, wprowadzano mechanizmy mające zapewnić racjonalizację farmakoterapii, ale skuteczność monitorowania dostępności leków oraz nadzór nad ich gospodarką – jak ocenia NIK - mogą okazać się niewystarczające w sytuacji, gdy w placówkach nie jest prowadzona rzetelnie ewidencja posiadanych i zużytych produktów leczniczych i nie są wykorzystywane narzędzia informatyczne służące do nadzoru nad ich gospodarką.

Czytaj: Opieka zdrowotna w szkole: NIK zapowiada kontrole

NIK zwraca uwagę, że przyczyną stwierdzonych nieprawidłowości związanych z bezpieczeństwem farmakoterapii może być niewystarczający nadzór służb inspekcji farmaceutycznych nad aptekami szpitalnymi i działami farmacji. Jak podaje, w 2017 r. wojewódzkie inspektoraty farmaceutyczne skontrolowały jedynie 19 proc. aptek i działów farmacji szpitalnej w Polsce. W latach poprzednich kontroli było jeszcze mniej.

W ocenie NIK wpływ na zakres i skalę nieprawidłowości miał także brak precyzyjnych przepisów dotyczących zasad funkcjonowania komórek organizacyjnych szpitali odpowiedzialnych za realizację usług farmaceutycznych i standardów gospodarki lekami. W przepisach nie zostały doprecyzowane zagadnienia związane zarówno z organizacją działów farmacji szpitalnej, jak również z przekazywaniem do utylizacji niewykorzystanych w całości opakowań leków.

W związku ze zidentyfikowaniem w szpitalach poważnych nieprawidłowości w zakresie gospodarki lekami, NIK w trzech przypadkach skierowała do ich dyrektorów zawiadomienia o bezpośrednim zagrożeniu dla życia i zdrowia ludzkiego, a organy prowadzące sześć skontrolowanych placówek (samorządy i uczelnie medyczne) otrzymały powiadomienia przedstawiające oceny, uwagi i wnioski, zawarte w wystąpieniach pokontrolnych.

W związku z ustaleniami kontroli NIK skierowała do Ministra Zdrowia oraz Głównego Inspektora Farmaceutycznego szereg wniosków o podjęcie działań, w tym legislacyjnych, mających poprawić bezpieczeństwo pacjentów w zakresie farmakoterapii.

I tak wobec ujawnionego w toku kontroli dopuszczania w niektórych szpitalach możliwości wykorzystywania w farmakoterapii leków własnych pacjentów, NIK wskazała na potrzebę doprecyzowania obowiązujących w tym zakresie regulacji poprzez jasne wskazanie, że do obowiązków podmiotu leczniczego należy zapewnienie wszystkich leków, bez względu na to czy dotyczą one schorzeń będących przyczyną pobytu w szpitalu, czy też nie. Jednocześnie należy określić zasady stosowania leków niepochodzących z zasobów szpitala.

Czytaj: W planie działań NIK na rok 2018 reforma edukacji i „Rodzina 500 plus”

NIK wnioskuje również o zapewnienie w budżecie Ministra Zdrowia odpowiednich funduszy na funkcjonowanie służb inspekcji farmaceutycznej, w celu ich wzmocnienia kadrowego i organizacyjnego.Ma to pozwolić na lepszy nadzór nad aptekami i działami farmacji w szpitalach.

NIK wskazuje na potrzebę określenia wymagań kadrowych, lokalowych i organizacyjnych dla działów farmacji szpitalnej, z uwzględnieniem zakresu zadań przypisanych im ustawą Prawo Farmaceutyczne. W związku ze stwierdzeniem przez NIK przypadków nieobecności farmaceutów w aptekach szpitalnych oraz działach farmacji, i przez to realizację usług farmaceutycznych przez osoby nieuprawnione, NIK wnioskuje o wprowadzenie w ustawie Prawo Farmaceutyczne minimalnych norm zatrudnienia farmaceutów w aptekach i działach farmacji w szpitalach. Wnioskuje także o zmianę art. 86 tej ustawy polegającą na wyodrębnieniu usług farmaceutycznych, których wykonywanie byłoby dopuszczalne poza apteką szpitalną, a także określenia warunków ich realizacji.

Ponadto NIK zwróciła się do Ministra Zdrowia o określenie katalogu substancji bardzo silnie działających oraz o wprowadzenie w przepisach wykonawczych wyraźnego obowiązku objęcia pozostałości produktów leczniczych (resztek leków w opakowaniach), prowadzoną przez apteki dokumentacją leków przekazanych do utylizacji.

W celu wyeliminowania stwierdzonych w toku kontroli nieprawidłowości, NIK wnioskowała do dyrektorów szpitali m.in. o:
• prowadzenie dokumentacji leków przeznaczonych do utylizacji, resztek leków i leków zniszczonych zgodnie z wymogami prawa i regulacjami wewnętrznymi,
• zwiększenie nadzoru nad gospodarką lekami w zakresie ewidencjonowania ich rozchodu,
• zapewnienie realizacji usług farmaceutycznych, z zachowaniem standardów obsady osobowej apteki,
• właściwe przechowywanie leków,
• zapewnienie udziału aptek szpitalnych w badaniach klinicznych,
• zapewnienie realizacji usług farmaceutycznych, w tym przygotowywania leków cytostatycznych, produktów radiofarmaceutycznych i mieszanin do żywienia pozajelitowego, wyłącznie przez farmaceutów, w warunkach apteki szpitalnej,
• zapewnienie rzetelnego prowadzenia przez apteki szpitalne ewidencji bezpłatnych próbek,
• zapewnienie właściwych warunków lokalowych aptek szpitalnych i ich odpowiedniego wyposażenia,
• uwzględnienie w regulacjach wewnętrznych szpitali zadań aptek szpitalnych obejmujących monitorowanie działań niepożądanych leków.