Lekcje religii. Uczniowie rezygnują, samorządy dopłacają, liczby niepokoją

• Z raportu religijności Polaków za 2019 roku wynika, że z roku na rok spada liczba uczniów chodzących na religię.
• Niezmiennie wysokie są wydatki na placówki prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego i organa administracji rządowej.
• Szacunkowy koszt nauczania religii przedszkolach i szkołach w 2017 r. wyniósł prawie 1,4 mld zł, w 2018 r. - blisko 1,5 mld zł, w 2019 - ok. 1,4 mld zł. Niemało do tych sum dopłacały samorządy. 

Jak wynika z danych inicjatywa Świecka Szkoła , roczne wydatki na wynagrodzenia dla nauczycieli religii wyniosły ponad 15 mln zł w Gdańsku, ponad 1 mln zł w Sopocie, ok. 1,5 mln zł w Rumii i Wejherowie, 9 mln zł w Rzeszowie, 3,5 mln zł w Słupsku, 15 mln w Warszawie, 21 mln zł w Poznaniu, ok. 6 mln zł w Rybniku, ponad 6,9 mln zł w Sosnowcu, ponad 7,5 mln zł w Kielcach.

12 mln zł kosztowało prowadzenie lekcji religii w placówkach oświatowych w podkrakowskich gminach - wylicza Młoda Lewica w Małopolsce. W Skawinie łączna suma wydana na lekcje religii to ponad 1,2 mln zł, w Olkuszu prawie 1,8 mln zł, a w Zabierzowie - prawie 930 tys. zł.

Nie wszędzie samorządy podają, jaka część wydatków została pokryta z dochodów subwencji oświatowej, a jaka z innych dochodów budżetowych. Z danych "Świeckiej Szkoły" wynika, że w Toruniu z sumy ponad 8 mln zł prawie 5,5 mln zł to środki z subwencji, pozostałe 2,6 mln - z innych dochodów budżetowych. W Szczecinie kwota wydatków to ponad 15 mln zł, z czego subwencja pokryła 71 proc.; pozostałe 4,5 mln zł dopłacił samorząd. 

Jak zaznacza Piotr Pawłowski, radca prawny, koordynator Świeckiej Szkoły, zaprzestanie finansowania lekcji religii jest niemożliwe, bo zależy od Sejmu lub właściwego ministra, a w tej chwili to nierealne. Za to realne jest ograniczenie wymiaru lekcji religii w szkołach. Tyle że wymiar lekcji religii może być zmniejszony jedynie za zgodą biskupa diecezjalnego, a ta decyzja ma często charakter uznaniowy.

Tymczasem skala zjawiska rezygnacji uczniów - i to nie tylko w szkołach średnich - przybiera na sile. Na warszawskim Ursynowie w ciągu trzech miesięcy roku szkolnego 2020/2021 z udziału w katechezie zrezygnowało ponad 300 uczniów. Tylko w czterech dzielnicach stolicy łącznie taką decyzję podjęło 2,4 tys. osób ze szkół podstawowych i ponadpodstawowych. W Łodzi z zajęć religii wypisało się w tym czasie ponad 12 tys. uczniów, w Poznaniu - ponad 1600.  

Czytaj też: Warszawa: Radne KO i Wiosny chcą ciąć lekcje religii w stołecznych szkołach

W Kielcach w obecnym roku szkolnym z lekcji religii zrezygnowało aż 2023 licealistów, co stanowi 31 proc. wszystkich uczniów tych szkół. We Wrocławiu zajęć zaniechało 68 proc. uczniów. W Szczecinie na religię nie uczęszcza aż 41 proc. uczniów, co przekłada się na liczbę blisko 17,5 tys. młodych ludzi.

- Miasto ponosi duży koszt, a efekt jest odwrotny do zamierzonego. Społeczeństwo się laicyzuje - mówi rozmowie z "Faktem" prezydent Poznania, Jacek Jaśkowiak, podkreślając, że irytuje go kiepska jakość religii w szkołach, skutkująca spadkiem frekwencji na tych zajęciach.

- Należy zadać sobie pytanie, dlaczego młodzi ludzie nie chcą w tych lekcjach uczestniczyć. Być może przekaz, jaki jest do nich kierowany, zupełnie do nich nie trafia - zastanawia się.

W porównaniu z rokiem szkolnym 2018/2019 w bieżącym miasto musiało wydać na religię w szkołach o 6 mln zł więcej. Wzrost wynika głównie z wprowadzonych podwyżek dla nauczycieli, ponieważ wymiar etatów pozostał zbliżony, a - jak wyjaśnia poznański magistrat - subwencja oświatowa tylko częściowo pokrywa wynagrodzenie nauczycieli.

Kto powinien płacić za religię?

Finansowanie lekcji religii z budżetu państwa od lat dzieli polskie społeczeństwo. Od lat też pojawiają się również kreowane przez różne środowiska pomysły czy inicjatywy mające na celu zaprzestanie kierowania na ten cel państwowych środków, a nawet rezygnację z nauczania religii w szkołach. 

- To temat, który wraca od lat, a wywołują go zwłaszcza przedstawiciele środowisk lewicowych, mających negatywne nastawienie do Kościoła. Proszę zauważyć, że najczęściej przy temacie lekcji religii pojawia się odniesienie wyłącznie do Kościoła katolickiego, a przecież wszystkie Kościoły i związki wyznaniowe, które mają uregulowany status w Polsce; także gminy żydowskie i związki muzułmańskie mają prawo do organizowania lekcji religii w ramach zajęć szkolnych. Te zajęcia też są finansowane z budżetu państwa. Nie słyszałem do tej pory, żeby tam, gdzie są większe mniejszości muzułmańskie czy żydowskie, ktoś chciał likwidować lekcje. Często ten argument jest przejawem zwyczajnej wrogości wobec Kościoła katolickiego i używany jest dla budowania negatywnego odniesienia społecznego - mówi k​s. Mariusz Bakalarz, ​rzecznik archidiecezji częstochowskiej.

I wskazuje, że w innych państwa europejskich lekcje religii są - podobnie jak w Polsce - finansowane  z budżetu państwowego. 

- Taka regulacja znajduje się w ustawodawstwie państwowym i każdy przyjmuje to jako oczywiste i bezdyskusyjne - dodaje. 

Zaznacza też, że w dyskusji o finansowaniu lekcji religii trzeba mówić o konkretnych kwotach. 

-  Często wydatki na wynagrodzenia katechetów są przedstawiane wręcz mitycznie - jako nie wiadomo jak ogromne obciążenie budżetu państwa... Nikt natomiast nie dyskutuje o wynagrodzeniach osób prowadzących chociażby zajęcia z wychowania w życia w rodzinie czy o finansowaniu zajęć pozaszkolnych. Zatem na te kwestie trzeba byłoby patrzeć w kategorii walki politycznej, redukcji tematu tylko w odniesieniu do Kościoła katolickiego i przemilczania pewnych standardów europejskich. Często ugrupowania czy partie, które podnoszą ten problem, w innych kwestiach odnoszą się do tych właśnie europejskich standardów; warto by je stosować również w tym przypadku  - podkreśla duchowny.

Joanna Dziedzic, której córka decyzję o rezygnacji z lekcji religii podjęła już w gimnazjum, dyskusji na temat finansowania lekcji religii w szkołach nie wiąże z partyjnymi utarczkami. 

- Uważam, że religii w ogóle nie powinno być w szkołach, a księża niech nauczają w salkach katechetycznych, których nie brakuje. Za kościelne, nie publiczne pieniądze. Trzeba przykręcić kurek z kasą - i niech się utrzymują sami. Jeśli ktoś jest katolikiem, wierzącym, to go to nie zniechęci. Już w 1993 r. proponowałam, by na tace nałożyć kasy fiskalne - tak, jak to musi robić taksówkarz, kosmetyczka czy dentysta - mówi kobieta.

Znaleźć przyczynę

Od kilku lat rośnie odsetek uczniów, którzy - sami bądź za sprawą rodziców - zrezygnowali z uczestniczenia w nauce katechezy. Powody są różne. 

- Mój syn był pierwszym rocznikiem ośmioklasowej podstawówki. Nie ukrywam że cieszyłam się, że od pewnego momentu nie chodzi na religię. Już trzy lata przed bierzmowaniem zaczęły się przygotowania wszelkiego rodzaju - a tu egzamin ósmoklasisty, nadrobienie materiału z gimnazjum, panika, bo nikt długo nie wiedział, jak te egzaminy mają wyglądać, kiedy się odbędą itd. Chaos kompletny i... religia - sporo materiału, klasówki, prace domowe, konieczność uczestniczenia w mszach. Jeżeli ktoś wierzy i chce tę wiarę pogłębiać - ja to szanuję i jestem za, ale nie kosztem przedmiotów, które potem znajdą się na egzaminie - mówi Monika Zielak, której 17-letni syn zrezygnował z uczęszczania na religię trzy lata temu. 

Zdaniem Olgi Sychty, właścicielki przedszkola katolickiego i katechetki, młodzież podejmuje taką decyzję przede wszystkim przez rozdźwięk między życiem a tym, co głosi się na lekcjach religii. Ale to nie jedyny powód, na który wskazuje. 

- Problem polega na tym, że katechetka nie jest autorytetem dla młodych i nie umie z nimi rozmawiać. Sama się z tym mierzyłam, że staram się religię zamknąć w ramach podstawy programowej - dziecko powinno umieć na piątkę to, na czwórkę tamto, w szkole podstawowej wszystkie modlitwy itp. Według mnie to chore, bo religii czy katechezy nie da się zamknąć w takich ramach. Katecheta musi być żywej wiary i wzbudzać w dzieciach tę wiarę, a nie "produkować" kolejny przedmiot: "religię" - uważa Sychta.

Jej zdaniem należałoby też - zamiast określenia "religia" - używać "religioznawstwo" i pozwalać młodym ludziom na wyrażanie poglądów i szeroką dyskusję - również na temat pedofilii, aborcji czy czarnych marszów.

- Do mnie młodzież wracała i nie ukrywam, że to było duże zaskoczenie. Ale ja im powiedziałam, że mnie nie obchodzi, czy chodzą w niedzielę do kościoła, bo ja nie będę ich z tego rozliczać. Wiara buduje się z czasem, na podstawie relacji z Panem Bogiem, a nie tym, co mają w zeszytach. Nie wymagałam notatek, podręczniki mogli mieć, ale nie musieli. Ważniejsze, a właściwie najważniejsze było dla mnie, o czym chcą rozmawiać. I każdy miał prawo do swoich poglądów i przekonań, ale musiał je umieć obronić. Te zajęcia pozwalały im się wyrazić. Dlatego wracali - mówi katechetka.

Niestety, jak mówi, na ogół szkolna rzeczywistość tak nie wygląda.

- Wielu katechetów jest przekonanych o swej nieomylności - wiemy najlepiej i musicie się temu podporządkować. To nieprawda. Niestety, takie podejście i to, co dzieje się obecnie w polityce i w przestrzeni publicznej, a także mieszanie Kościoła w sprawy państwowe może skutkować tym, że religia w szkołach przestanie funkcjonować - uważa Sychta. 

Czytaj też: Całe klasy rezygnują z lekcji religii. Są problemy z planem

Waldemar Pukalski, dyrektor I Liceum Ogólnokształcącego im. S. Żeromskiego w Kielcach, zwraca uwagę, że powody rezygnacji młodzieży są bardzo indywidualne - często pragmatyczne. 

- Jestem dyrektorem od 14 lat. Z roku na rok pogłębiała się sytuacja, że po zakwalifikowaniu do szkoły rodzice wielu osób, które, jak sądzimy, uczęszczały na religię, bo taka pozycja i ocena znajdowała się na świadectwie, nie deklarowali, że dziecko będzie w uczestniczyło w tych zajęciach również w liceum. Z chwilą przyjęcia ucznia do szkoły dyrektor organizuje lekcje religii wyłącznie dla tych uczniów, którzy zadeklarowali uczęszczanie na religię. W 2007 r. było to ok. 70 proc. Teraz połowa uczniów nie deklaruje takiej woli. Po pokazaniu planu zajęć co roku jest ok. 30-40 oświadczeń o rezygnacji. Gdy nauczyciele religii pytają o powód, odpowiedzi są różne - m.in. dojazd do szkoły, bo w sytuacji, gdy nie ma pełnej klasy zainteresowanej lekcją religii, umieszczamy ją w planie jako pierwszą lub ostatnią - mówi Pukalski.

Jak dodaje, część uczniów - szczególnie klas maturalnych - rezygnuje z religii na rzecz zajęć dokształcających. 

- No i trzeba też wyjaśnić, że dane dotyczące rezygnacji uczniów z zajęć katechezy nie zawsze są precyzyjnie przedstawiane. To nie tak, że z całej puli uczniów nagle odchodzi jakaś ich część. Jest bowiem gros osób, które w ogóle nie składają deklaracji, w efekcie czego ta różnica jest inna - wyjaśnia dyrektor kieleckiego liceum.

Materiał chroniony prawem autorskim - zasady przedruków określa regulamin.