Obiektywnie, czyli jak? Są zastrzeżenia do oceny pracy nauczyciela

• Wraz ze zmianą systemu awansu zmienią się kryteria oceny pracy nauczyciela, które zostaną określone w przepisach szczegółowych.
• MEiN przedstawiło projekt rozporządzenia w sprawie ocen w załączniku do projektu ustawy nowelizującej Kartę nauczyciela.
• Związkowcy twierdzą, że przewidziany w rozporządzeniu projekt jest nie do przyjęcia, ale za wcześnie jest, by go oprotestować.

Ocena pracy to we współczesnym świecie normalna procedura otwierająca drogę do zawodu i ścieżki kariery. Tak jest i w przypadku nauczycieli szkół i przedszkoli (z wyjątkiem stażystów), których praca, zgodnie z przepisem art. 6a Karty nauczyciela, podlega ocenie, gdy tylko pomyślą o podwyższeniu stopnia awansu zawodowego czy też zamarzy im się start w konkursie na dyrektora szkoły lub innej placówki oświatowej, lub gdy taki wniosek złoży nadzór pedagogiczny albo też zażyczą sobie tego rodzice.

Ale to szczególne przypadki. Według obecnie obowiązujących regulacji ocena pracy nauczyciela może być przeprowadzona w każdym czasie, nie wcześniej jednak niż po upływie roku od dokonania oceny poprzedniej lub oceny dorobku zawodowego.

Nauczyciel będzie oceniany częściej 

Znajdująca się obecnie w Senacie nowelizacja Karty nauczyciela, która zmienia dotychczasowy system awansu zawodowego nauczycieli – zakłada również zmiany w sposobie oceny pracy nauczyciela. Teraz będą jej podlegać tak nauczyciele ubiegający się o awans na nauczyciela dyplomowanego i mianowanego, jak i osoby przygotowujące się do zawodu nauczyciela, a więc dawni stażyści (i dla porządku – nauczyciele kontraktowi).

I to dwukrotnie – raz na koniec drugiego roku pracy, a drugi raz w czwartym roku pracy, więc przed egzaminem na nauczyciela mianowanego. Ponadto w drugim roku dodatkowego okresu przygotowania do zawodu, co dotyczyć ma osób, które w poprzednich latach uzyskały oceny negatywne. Mówią o tym wprost dodane do art. 6a ustawy Karta nauczyciela przepisy ust. 1da-1dh. Wskazują one jednocześnie m.in., że:

• w przypadku nauczycieli przygotowujących się do zawodu oceny we wskazanych wyżej terminach dokonuje dyrektor szkoły;
• ocena pracy nauczyciela mianowanego, który zamierza ubiegać się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego, jest dokonywana na wniosek tego nauczyciela i obejmuje okres ostatnich trzech lat jego pracy przed dokonaniem tej oceny;
• ocena pracy może być dokonana wcześniej niż po upływie roku od dokonania oceny poprzedniej.

Tak jak obecnie, dyrektor dokonując oceny pracy nauczyciela, będzie zobowiązany zasięgnąć opinii rady rodziców oraz w przypadku nauczyciela odbywającego przygotowanie do zawodu – opinii mentora. Przy czym nieprzedstawienie przez nich opinii w terminie 14 dni nie wstrzyma dokonania oceny.

Nowe kryteria oceny

Kryteria oceny pracy nauczyciela i dyrektora szkoły ma określić rozporządzenie ministra edukacji i nauki, którego projekt ujrzał światło dzienne w trakcie pierwszego czytania projektu ustawy nowelizacyjnej 21 czerwca. Zgodnie z nim, aby uzyskać ocenę pozytywną, nauczyciel musi spełnić 9 kryteriów obowiązkowych oraz dwa kryteria wybrane spośród 15 kryteriów dodatkowych, mających związek ze specyfiką pracy danego nauczyciela. Przed dokonaniem oceny wskażą je (po jednym) nauczyciel i dyrektor szkoły.

Kryteria obowiązkowe

Zgodnie z paragrafem 2. projektowanego rozporządzenia, obowiązkowe kryteria oceny pracy nauczyciela obejmują:

• 1) poprawność merytoryczną i metodyczną prowadzonych zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych;
• 2) dbałość o bezpieczne i higieniczne warunki nauki, wychowania i opieki;
• 3) znajomość praw dziecka w tym praw określonych w konwencji NZ o prawach dziecka ich realizację oraz kierowanie się dobrem ucznia i troską o jego zdrowie z poszanowaniem jego godności osobistej;
• 4) wspieranie każdego ucznia, w tym niepełnosprawnego, w jego rozwoju oraz tworzenie warunków do aktywnego i pełnego uczestnictwa ucznia w życiu szkoły oraz środowiska lokalnego;
• 5) kształtowanie u uczniów szacunku do drugiego człowieka, świadomości posiadanych praw oraz postaw obywatelskiej, patriotycznej i prospołecznej, w tym przez własny przykład nauczyciela;
• 6) współpracę z innymi nauczycielami;
• 7) przestrzeganie przepisów prawa z zakresu funkcjonowania szkoły oraz wewnętrznych uregulowań obowiązujących w szkole, w której nauczyciel jest zatrudniony;
• 8) poszerzanie wiedzy i doskonalenie umiejętności związanych z wykonywaną pracą, w tym w ramach doskonalenia zawodowego;
• 9) współpracę z rodzicami.

Kryteria dodatkowe

Dodatkowymi kryteriami oceny pracy nauczyciela są:

• 1) planowanie, organizowanie i prowadzenie zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych wynikających ze specyfiki szkoły i zajmowanego stanowiska, z wykorzystaniem metod aktywizujących ucznia, w tym narzędzi multimedialnych i informatycznych, dostosowanych do specyfiki prowadzonych zajęć;
• 2) diagnozowanie potrzeb i możliwości ucznia oraz indywidualizowanie pracy z uczniem;
• 3) analizowanie własnej pracy, wykorzystywanie wniosków wynikających z tej analizy do doskonalenia procesu dydaktyczno-wychowawczego i opiekuńczego oraz osiąganie pozytywnych efektów pracy;
• 4) wykorzystywanie w pracy wiedzy i umiejętności nabytych w wyniku doskonalenia zawodowego;
• 5) realizowanie innych zajęć i czynności, o których mowa w art. 42 ust. 2 pkt 2 Karty nauczyciela, w tym udział w przeprowadzaniu egzaminów (a więc: ósmoklasisty, egzaminu zawodowego, egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie i egzaminu maturalnego – z wyjątkiem części ustnej);
• 6) podejmowanie innowacyjnych rozwiązań organizacyjnych, programowych lub metodycznych w prowadzeniu zajęć dydaktycznych wychowawczych i opiekuńczych;
• 7) pobudzanie inicjatyw uczniów przez inspirowanie ich do działań w szkole i środowisku pozaszkolnym oraz sprawowanie opieki nad uczniami podejmującymi te inicjatywy;
• 8) prowadzenie oraz omawianie zajęć otwartych dla nauczycieli lub rodziców;
• 9) realizowanie powierzonych funkcji lub innych zadań zleconych przez dyrektora szkoły;
• 10) umiejętność rozwiązywania sytuacji konfliktowych przez negocjowanie i kompromis;
• 11) umiejętność rozpoznawania i stosowania mowy niewerbalnej oraz doskonalenie umiejętności komunikacyjnych;
• 12) opracowywanie i wdrażanie innowacyjnych programów nauczania, programów wychowawczo-profilaktycznych lub innych programów wynikających ze specyfiki szkoły lub zajmowanego stanowiska, z uwzględnieniem potrzeb uczniów;
• 13) przeprowadzanie ewaluacji działań wynikających z pełnionej funkcji lub zadań związanych z oświatą realizowanych poza szkołą oraz wykorzystywanie jej wyników do podnoszenia jakości pracy szkoły;
• 14) współpracę z centralną komisją egzaminacyjną lub okręgową komisją egzaminacyjną w szczególności w charakterze egzaminatora, autora zadań lub recenzenta, z placówkami doskonalenia nauczycieli lub szkołami wyższymi w zakresie opieki nad studentami odbywającymi praktyki pedagogiczne;
• 15) inne szczególne osiągnięcia nauczycieli.

Powtórka z oceny?

Według Związku Nauczycielstwa Polskiego, powyższa lista kryteriów jest niemal identyczna, jak ta, którą próbowała wprowadzić minister Anna Zalewska. MEiN dopisało do niej tylko dwa punkty „od siebie”, a mianowicie „umiejętność rozwiązywania sytuacji konfliktowych przez negocjowanie i kompromis” oraz „umiejętność rozpoznawania i stosowania mowy niewerbalnej oraz doskonalenie umiejętności komunikacyjnych”.

 – W jaki sposób nauczyciel udowodni, że odpowiednio rozwiązuje sytuacje konfliktowe albo że stosuje „mowę niewerbalną” – to pytanie przedstawiciele ZNP pozostawili otwarte.

Trzeba przypomnieć, że plany i podjęte działania minister Anny Zalewskiej (rozporządzenie w końcu się ukazało) związane z oceną pracy nauczycieli, jej kryteriami, cyklicznością, skutkowały ostrym sprzeciwem środowiska, stając się jednym z przyczyn strajku nauczycielskiego w 2019 r. Wycofanie się rządu z oceny pracy wg minister Anny Zalewskiej stało się jednym z punktów podpisanego 7 kwietnia 2019 r. porozumienia z KSOiW NSZZ „Solidarność”, które rząd w pełni zrealizował. Był to „powrót do przepisów dotyczących oceny pracy nauczyciela sprzed września 2018 r.”. Tym samym podstawą oceny stała się realizacja obowiązków określonych w Karcie nauczyciela.

Sławomir Wittkowicz, przewodniczący Wolnego Związku Zawodowego „Forum – Oświata”, przedstawiciel Forum Związków Zawodowych, podkreśla, że właśnie ze względu na ocenę pracy FZZ zaopiniował cały projekt zmian bardzo negatywnie.

– Jeszcze za czasów minister Anny Zalewskiej wskazywaliśmy, że ocena pracy nauczyciela powinna się opierać na obiektywnych wskaźnikach ustawowych, a nie na ogólnikach wpisanych do ustawy i trochę bardziej szczegółowo rozwiniętych w rozporządzeniu, które można interpretować dowolnie. Obecnie zwróciliśmy uwagę ministrowi edukacji, że jest on koordynatorem zintegrowanego systemu kwalifikacji i dysponuje narzędziami do tego, żeby przygotować merytorycznie i obiektywnie jasne kryteria tej oceny – mówi. – Informacji na ten temat może dostarczyć Instytut Badań Edukacyjnych, który jest w 100 proc. kontrolowany przez MEiN i prowadzi projekty badawcze dotyczące szczegółowego opisu kwalifikacji w sektorze edukacji. Zatem nic nie stoi na przeszkodzie, żeby wykorzystywać to narzędzie – zwraca uwagę Sławomir Wittkowicz.  

Skala ocen zdecyduje o przyszłości

Na podstawie par. 2 ust.6 i 7 projektowanego rozporządzenia za spełnienie każdego z obowiązkowych kryteriów oraz wybranych dwóch kryteriów z listy dodatkowej nauczyciel będzie mógł otrzymać od 0 do 10 punktów, a po ich zsumowaniu ocenę:

• - negatywną, jeśli spełni poniżej 55 proc. wymagań;
• - dobrą, gdy uzyska 55 proc. i więcej;
• - bardzo dobrą, gdy otrzyma co najmniej 80 proc.;
• - wyróżniającą, za wynik 95 proc. i więcej.

To bardzo istotne, ponieważ od wysokości uzyskanej oceny zależy przyszłość kandydata na nauczyciela w zawodzie, a ocena nauczyciela mianowanego decyduje o tym, czy uzyska dyplomowanie. W myśl koncepcji Ministerstwa Edukacji i Nauki ocena pracy nauczyciela jest ściśle powiązana z egzaminami na nauczyciela mianowanego i dyplomowanego, a także je warunkuje.

I tak, warunkiem ubiegania się o awans na nauczyciela mianowanego jest uzyskanie oceny co najmniej dobrej, natomiast na nauczyciela dyplomowanego co najmniej bardzo dobrej.

Warto też dodać, że dobra ocena pracy uzyskana w drugim roku okresu przygotowania do zawodu warunkuje podpisanie umowy na czas nieokreślony.

Można się będzie odwołać

W przypadku uzyskania oceny negatywnej przepisy nowelizacyjne, podobnie jak obecne, przewidują odwołanie składane do dyrektora szkoły.

Odwołanie rozpatruje powołany przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny, a w przypadku nauczyciela placówki doskonalenia nauczycieli – przez kuratora oświaty; zespół oceniający w składzie:

• - przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny, a w przypadku nauczyciela placówki doskonalenia nauczycieli – kuratora oświaty;
• - przedstawiciel rady pedagogicznej szkoły;
• - przedstawiciel rady rodziców;
• - doradca metodyczny lub nauczyciel-konsultant;
• - przedstawiciel zakładowej organizacji związkowej wskazanej przez ocenianego nauczyciela – powołany na wniosek tego nauczyciela.

Obiektywna ocena jest możliwa

Sławomir Wittkowicz zwraca jednak uwagę, że procedura odwoławcza nie rozwiązuje problemu ewentualnych odwołań składanych przez nauczycieli przygotowujących się do zawodu.  

– W przypadku nadawania stopnia awansu przewidziano procedurę odwołania. Natomiast w tym pierwszym etapie – czyli w przypadku oceny po dwóch latach i kolejnych dwóch latach – tego mechanizmu po prostu nie ma. O ocenie decyduje dyrektor i praktycznie nie ma możliwości odwołania się od jego decyzji – mówi Wittkowicz.

To według niego rodzi niebezpieczeństwo, że całe postępowanie będzie dyskrecjonalne, pozbawione jakiejkolwiek kontroli zewnętrznej, co jest niedopuszczalne.

Biorąc powyższe czynniki pod uwagę, można się spodziewać, że dyskusja na temat oceny pracy nauczycieli i jej kryteriów dopiero się rozpoczyna.

Materiał chroniony prawem autorskim - zasady przedruków określa regulamin.