Po wyroku unijnego trybunału samorządy będą mieć problem z organizacją transportu publicznego

Mniej optymistyczny jest Bartosz Jakubowski, ekspert ds. transportu Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego, który zwraca uwagę na napięty pod koniec roku kalendarz.

- Nowego systemu organizacji publicznego transportu zbiorowego nie ma, a stary model kończy się od 1 stycznia 2020. Jeśli Sejm szybko nie wydłuży jego obowiązywania o kolejny rok, to możemy być świadkami kompletnego chaosu w transporcie zbiorowym – ostrzega Jakubowski.

Kwestia ulg nie jest jednak obecnie największym zmartwieniem organizatorów transportu publicznego w Polsce. Za sprawą orzeczenia unijnego Trybunału Sprawiedliwości pod znakiem zapytania stanęły bowiem zasady powierzania spółkom komunalnym przez samorządowych organizatorów transportu usług na wykonywanie przewozów komunikacji miejskiej. Do tej pory odbywało się to w drodze bezprzetargowych umów w formie kontraktu brutto, czyli bez ryzyka finansowego dla operatora (różnicę między wpływami z biletów a faktycznym kosztem przewozów pokrywał zamawiający, czyli samorząd).

Działo się tak, gdyż zdaniem samorządów rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 1370/2007 pozwala lokalnym organom decydować, że będą samodzielnie świadczyć usługi publiczne w zakresie transportu pasażerskiego lub bezpośrednio udzielą zamówień prowadzących do zawarcia umów o świadczenie takich usług odrębnej prawnie jednostce, nad którą ten organ (lub – w przypadku grupy organów – co najmniej jeden właściwy organ) sprawuje kontrolę. Przepisy te stanowiły podstawę dla zamówień in-house w komunikacji miejskiej na terenie całego kraju. W oparciu o nie gminy zawierały – bez stosowania prawa zamówień publicznych – tzw. umowy o świadczenie usług publicznych ze spółkami, w których miały 100 proc. udziałów lub akcji.

Zdaniem TSUE, który wiosną badał sprawę na wniosek niemieckich firm przewozowych, tego typu praktyki są niedozwolone. W opinii Trybunału samorządy mogą powierzać bez przetargu własnym spółkom wykonywanie zadań z zakresu komunikacji miejskiej, ale tylko w formule koncesji i przy zastosowaniu kontraktu netto.

- W takiej sytuacji całe ryzyko przerzucone zostaje na operatora – wyjaśnia Dorota Kacprzyk, prezes Izby Gospodarczej Komunikacji Miejskiej, która zrzesza 120 operatorów komunikacji miejskiej w Polsce. Trudno sobie wyobrazić, że jakakolwiek spółka przewozowa poszłaby na takie rozwiązanie – w gruncie rzeczy oznaczałoby to nieuchronną plajtę. Do komunikacji publicznej w Polsce samorządy dopłacają – i to sporo, bez tej „kroplówki” operatorzy długo nie utrzymają przewozów.

Czytaj: Wydatki polskich miast na lokalny transport zbiorowy w roku 2019. W czołówce Warszawa, Metropolia i Kraków

Izba już kilka miesięcy temu wyraziła zaniepokojenie konsekwencjami, jakie może przynieść orzeczenie TSUE, stwierdzając, że problem ma charakter systemowy i jako taki wymaga rozwiązania przez władzę ustawodawczą oraz rząd, tak aby „zapewnić ciągłość funkcjonowania komunikacji miejskiej w kraju bez jakichkolwiek negatywnych konsekwencji dla branży”. Operatorzy podkreślają, że dotychczasowy model bezprzetargowego powierzania im przez samorządy usług na wykonywanie przewozów komunikacji miejskiej oparty był na zapisach ustawy o publicznym transporcie zbiorowym.

Pytani przez nas organizatorzy transportu na razie dość optymistycznie podchodzą do tematu. W stołecznym Zarządzie Transportu Miejskiego usłyszeliśmy, że do bezprzetargowego powierzenia usług spółkom komunalnym „mają prawo”. Paniki nie ma również w krakowskim Zarządzie Transportu Publicznego.

Generalnie – zdaniem prawników - wszędzie tam, gdzie obsługa komunikacji miejskiej odbywa się na podstawie wieloletnich umów zawartych przez samorządy ze swoimi spółkami (zwłaszcza jeśli realizują one projekty finansowane z unijnych środków), raczej nie ma ryzyka, że będą one teraz rozwiązywane. Tam na razie trwać będzie status quo. W zgoła innej sytuacji są miasta, gdzie stare umowy się kończą i które w grudniu lub na początku roku 2020 będą musiały podpisać nowe umowy z przewoźnikami. One już będą musiały wziąć pod uwagę orzeczenie unijnego Trybunału, będące interpretacją wydanego w roku 2007 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady.

- Rozporządzenie jest bowiem nadrzędne w stosunku do polskiej ustawy. Jeśli ktoś będzie próbował powierzać świadczenie usług przewozowych w kontrze do wyroku TSUE, grozić to będzie nieważnością podpisanej umowy - przestrzega Marcin Maciocha, radca prawny z grupy Refunda.

Tyle że zastosowanie się do nowej interpretacji rozporządzenia też nie będzie łatwe, bo ogłoszenie o zamiarze powierzenia usług przewozowych trzeba podać do publicznej wiadomości z rocznym wyprzedzeniem, jednocześnie wskazując tryb powierzenia usługi. I można stawiać w ciemno, że wszyscy ci organizatorzy, którzy rok temu przedstawili takie ogłoszenia, wskazali w nich właśnie tryb bezprzetargowy. A to oznacza, że nawet jeśli dziś opublikują nowe ogłoszenie z zupełnie innym trybem powierzenia usługi, to staną przed koniecznością zapewnienia transportu publicznego do momentu, aż ów rok minie. Pytanie, w jakim trybie to uczynią?

- Będziemy starali się wspólnie uzgodnić, jak podchodzimy do tej sprawy w trakcie forum organizatorów transportu, które na początku grudnia odbędzie się w Krakowie – zapowiada Łukasz Franek, dyrektor ZTP Kraków.

Uczestnicy forum nie będą mieli łatwego zadania. Tu i ówdzie można usłyszeć, że nie będzie się dało w pełni legalnie organizować transportu. Otwartą sprawą pozostanie tylko, który przepis naruszyć, by potencjalnie narobić sobie najmniej kłopotu.