Wybory, specustawa, RODO. Oto czym żyły samorządy w 2018 r.

Pakiet nowelizacji ustanawiał inicjatywę uchwałodawczą w samorządach oraz obowiązkowy budżet obywatelski w miastach na prawach powiatu. Na mocy jego zapisów obrady rady gminy i powiatu, a także sejmiku wojewódzkiego są obowiązkowo transmitowane i nagrywane za pomocą urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk (nagrania te mają być udostępniane w Biuletynie Informacji Publicznej i na stronie internetowej gminy). Wprowadzony został też obowiązek publikowania imiennego wykazu głosowań radnych.

Zielone światło dla stref czystego transportu

22 lutego weszła w życie ustawa o elektromobilności i paliwach alternatywnych. Nałożyła ona na samorządy obowiązek stopniowego zwiększania udziału pojazdów o napędzie alternatywnym w użytkowanych przez nich flotach, a także dała im prawo wyznaczania stref czystego transportu, gdzie wjeżdżać mogą wyłącznie pojazdy elektryczne bądź napędzane wodorem czy gazem ziemnym.

Ustawa daje możliwość wjazdu do strefy pojazdów z silnikiem spalinowym pod warunkiem uiszczenia przez ich właścicieli stosownej opłaty.Fot. pixabay.com

W toku prac nad ustawą wykreślono z niej zapis o możliwości wjazdu do strefy pojazdów z silnikiem spalinowym pod warunkiem uiszczenia przez ich właścicieli stosownej opłaty, ale krótko potem taki zapis wprowadzono „bocznymi drzwiami” przy okazji nowelizacji ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych oraz niektórych innych ustaw.

Chętnych do skorzystania z zapisów o strefach na razie nie widać. Przymiarki były w Krakowie, ale ostatecznie w gorącym, przedwyborczym okresie nie zdecydowano się go przedstawić pod obrady radnych. Nie brakuje głosów, że projekt jest zbyt daleko idący jak na polskie realia i radykalizmem zniechęca samorządowców do jego wcielania w życie. Niemniej ekologom bardzo się podoba, a wraz z umożliwieniem gminom podniesienia stawek opłat za parkowanie w centrach miast, zwiastuje nowe podejście do zarządzania ruchem samochodowym w polskich miastach.

RODO, czyli wielki strach i wielkie absurdy

25 maja weszło w życie RODO, czyli unijne rozporządzenie o ochronie danych osobowych. Nowe przepisy, a zwłaszcza związane z nimi kary za ich naruszenie spędzały sen z powiek wielu samorządowcom oraz kierownictwu szkół (pod koniec czerwca MEN masowo otrzymywał zapytania, czy można publicznie wydawać świadectwa tym uczniom, którzy ukończyli klasy z wyróżnieniem), straży miejskich (w kontekście dalszego stosowania monitoringu wizyjnego), pracowników kancelarii rad miejskich (w kontekście personaliów pojawiających się na obradach osób, które nie pełnią funkcji publicznych), spółek oraz instytucji komunalnych.RODO budziło też zaniepokojenie w kontekście wyborów samorządowych (ostatecznie sejm znowelizował Kodeks Wyborczy usuwając z niego zapisy mówiące o kamerach i obowiązkowej transmisji z lokalu wyborczego).

Czytaj: RODO stosujemy już pół roku. Z jakim skutkiem?

Aby uporządkować sytuację Ministerstwo Cyfryzacji na początku lipca powołało grupę roboczą do spraw RODO, która dostała za zadanie opracowanie poradnika dotyczącego nowych przepisów o ochronie danych osobowych, a także walkę z absurdami, jakie wywoływała nadmiernie gorliwa interpretacja zapisów rozporządzenia.

Przez lata upominali się o wyższe pensje. Obniżono im je

Od lat wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast narzekali na stojące w miejscu zarobki i wreszcie doczekali się zmiany wynagrodzeń. Tyle, że nie takiej, jakie oczekiwali. Po tym jak wiosną rząd musiał tłumaczyć się z nagród dla ministrów, prezes PiS, Jarosław Kaczyński znalazł osobliwe wyjście z sytuacji – członkowie rządu mieli oddać pobrane nagrody, lecz jednocześnie zapowiedział projekt ustawy obniżającej o 20 proc. uposażenie posłów oraz… wójtów, burmistrzów, prezydentów, marszałków, starostów i ich zastępców.

Spadły wynagrodzenia zasadnicze m.in. wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.Fot. pixabay.com

Nie pomogły protesty samorządowców, zarzucających PiS-owi próbę przykrycia cudzym kosztem własnego problemu. Na mocy rozporządzenia ws. wynagradzania pracowników samorządowych, które weszło w życie 19 maja od 1 lipca miały zacząć obowiązywać niższe stawki wynagrodzenia zasadniczego dla wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, burmistrzów dzielnic m.st. Warszawy (a także ich zastępców), członków zarządów powiatów, województw i związków JST.

Na razie sprawa się rozkręca. Rady lub sejmiki niekoniecznie paliły się do przyjmowania takich uchwał, demonstrując tym samym swój stosunek do tematu. A że wszystko działo się pod koniec kadencji, więc i tak służby nadzoru nie bardzo miały kiedy podjąć działania.

Pierwsza gmina znika z mapy Polski

Ostatni dzień tego roku będzie zarazem ostatnim dniem istnienia gminy Ostrowice w województwie zachodniopomorskim. Ostrowice będą pierwszą gminą, która zniknie z administracyjnej mapy Polski. Stanie się tak za sprawą jej gigantycznego zadłużenia, które już dawno przekroczyło możliwości spłaty długu przez tamtejszy samorząd. W tej sytuacji sięgnięto po rozwiązanie nadzwyczajne – przyjęta w czerwcu przez rząd specustawa pozwoliła przejąć zobowiązania finansowe gminy przez skarb państwa, zaś jej terytorium podzielić między sąsiedni gminy tj. Złocieniec i Drawsko Pomorskie. Z tego też względu kadencję organów tychże gmin, podobnie jak organów gminy Ostrowice wyjątkowo wydłużono do końca roku (w trakcie jesiennych wyborów wybrano organy już powiększonych gmin).

Losy Ostrowic przywołano jako groźne memento przy okazji prac nad nowelizacją ustawy o finansach publicznych. Przedstawiony przez resort finansów obejmował regulacje m.in. racjonalizujące proces zadłużania w samorządach i powiększania przestrzeni do dokonywania wydatków, a także regulacje dotyczące kontroli poziomu zadłużenia JST.

Więcej mieszkań, czy może więcej chaosu? Kontrowersje wokół specustawy

22 sierpnia weszła w życie ustawa o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących. Znana jest również jako specustawa mieszkaniowa lub lex developer (ta ostatnią nazwą określają ją ci, którzy uważają, że przesadnie uwzględnia ona interesy deweloperów).

Czy za sprawą specustawy mieszkaniowej faktycznie przybędzie w Polsce mieszkań?fot. pixabay.com

Mało który akt prawny w ostatnim czasie wywołał tyle kontrowersji. Strona rządowa przedstawiała ustawę jako iście milowy krok, który ma za zadanie przyśpieszyć budowę nowych budynków mieszkalnych (w domyśle rozruszać także program „Mieszkanie Plus”) i udostępnić dla zabudowy mieszkaniowej tereny, które wcześniej nie były brane pod uwagę przy tego typu inwestycjach tzn. pokolejowe, powojskowe oraz poprzemysłowe. Podkreślała ponadto, że ustawa wprowadza standardy urbanistyczne dla inwestora, dotyczące m.in. dostępu do infrastruktury transportowej i oświatowej.

Zgoła inaczej oceniała tę regulację strona samorządowa wskazując, że ustawa dopuszcza realizację inwestycji z pominięciem ustaleń planu miejscowego (musi być ona tylko zgodna ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz uchwałą o utworzeniu parku kulturowego) i tym samym ogranicza rolę organów gminy w zakresie planowania przestrzennego. Ostrzegano, że dokument ten pozostawia inicjatywę w tej kwestii inwestorowi, a w efekcie grozi niekontrolowaną zabudową miast (w studiach na terenie całej Polski przeznaczono pod zabudową obszary mogące pomieścić 200 mln osób).

Mimo że od momentu wejścia w życie ustawy minęło już kilka miesięcy, to emocje wokół niej bynajmniej nie maleją i wszystko wskazuje na to, że sprawa ta będzie miała jeszcze swój dalszy ciąg.

Awantura o programy regionalne

We wrześniu skończyła się pewna era w historii wzajemnych relacji samorządów wojewódzkich oraz Ministerstwa Inwestycji i Rozwoju. Samorządy zaatakował resort, który w czasie rządów Prawa i Sprawiedliwości miał całkiem dobre notowania w zdominowanych przez PO i PSL zarządach województw.

Kiedy minister Jerzy Kwieciński na początku września ogłosił, że wydatkowanie funduszy z programów regionalnych postępuje zbyt wolno, a ponad połowie województw grozi z tego tytułu możliwości konieczności zwrotu części unijnych pieniędzy, wśród marszałków zawrzało. Pod adresem szefa resortu rozwoju posypały się oskarżenia o to, że posługuje się nieaktualnymi już danymi, a fakt, że czyni to akurat w trakcie kampanii wyborczej do samorządów świadczy o tym, że stał się jej czynnym graczem. Rozeźleni marszałkowie wytykali, że to obecna ekipa, utrudnia wydatkowanie unijnych funduszy w regionach, chociażby nasyłając kontrole CBA do urzędów marszałkowskich. Kwieciński niezrażony tymi zarzutami nie zamierzał jednak milczeć i w ciągu kolejnych kilku tygodni jeszcze niejeden raz wspomniał o zagrożonych programach regionalnych, wskazując województwa, które jego zdaniem najsłabiej radziły sobie z wydawaniem unijnych funduszy.

Dotacje, pożyczki i normy jakości paliw, czyli walka ze smogiem trwa

19 września ruszył nabór wniosków w programie "Czyste powietrze". Jego realizacja ma trwać przez kolejne 12 lat, obejmując wymianę źródeł ciepła i termomodernizację budynków jednorodzinnych (założenia mówią o nawet 4 mln obiektów, które mogłyby zostać objęte inwestycjami w ramach tego przedsięwzięcia). Budżet programu ma wynieść 103 mld zł, z czego finansowanie w formie dotacji to 63,3 mld zł, a w formie pożyczek 39,7 mld zł.

Kilka dni później miał miejsce kolejny fakt, istotny dla zabiegów o poprawę powietrza. Minister Energii podpisał długo wyczekiwane rozporządzenie dotyczące norm jakości paliw stałych. Zgodnie z nim z handlu detalicznego mają zniknąć muły węglowe i flotokoncentraty, czyli najgorszej jakości paliwa, będące de facto odpadami węglowymi. Od lipca 2020 r. zakazem zostaną objęte też gorszej jakości miały węglowe. Taki kształt rozporządzenia to kompromis między resortem energii, a ministerstwem przedsiębiorczości i technologii. To zarazem – jak podkreślano – jeden z trzech filarów rządowego programu Czyste Powietrze.

Zobacz: Normy jakości paliw stałych z celowym poślizgiem?

Te wybory zmieniły mapę polityczna polskiego samorządu

Już po pierwszej turze wyborów samorządowych wiadomo było, że geografia polityczna w polskich samorządach uległa zdecydowanej zmianie. Najwyraźniej było to widać w sejmikach. O ile w poprzedniej kadencji PiS rządził jedynie na Podkarpaciu, to po głosowaniu 21 października uzyskał samodzielną większość w sześciu województwach. Później zdobyło jeszcze większość w woj. śląskim, za sprawą słynnego transferu radnego Wojciecha Kałuży oraz wchodząc w koalicję z Bezpartyjnymi Samorządowcami na Dolnym Śląsku. Połączonym siłom Koalicji Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego pozostała władza w ośmiu regionach.

Czytaj: Cezary Przybylski o koalicji z PiS i priorytetach na kadencję 2018-2023

PiS zwiększył również (i to zdecydowanie) swój stan posiadania w powiatach. Triumfował w 147 na 314 rad powiatów, co oznacza zwiększenie stanu posiadania o 80 proc. w porównaniu do wyniku wyborów sprzed czterech lat. Sukces ten odniósł kosztem PSL, który stracił 107 powiatów tj. 73 proc.

Konferencja prasowa Państwowej Komisji WyborczejMat. PKW

Zwycięstwem opozycji i kandydatów niezależnych zakończyła się jedynie batalia o stanowiska prezydenckie w dużych miastach. Największym „łupem” partii rządzącej stał się liczący nieco ponad 60 tysięcy mieszkańców Chełm. W większości dużych ośrodków wynik wyborów został przesądzony już w I turze i to przesądzony na korzyść rywali kandydatów PiS (do drugiej tury dostali się oni jedynie w Gdańsku i Krakowie, ale i tam niczego nie wskórali).