BGK zbadał sytuacją finansową samorządów i ich spółek. Oto raport

Gminy, które oczekują większych spadków dochodów własnych, częściej deklarują ograniczenie wydatków bieżących i majątkowych. 

Niezależnie od tego, że samorządy relatywnie częściej deklarują redukcję wydatków bieżących, znacząca część z nich zamierza również ograniczyć wydatki inwestycyjne w tym i w kolejnych latach – odsetek jest znacznie większy niż odsetek samorządów planujących zwiększenie inwestycji. W zależności od obszaru redukcję inwestycji planuje od około 10 do około 30 samorządów.

BGK sprawdzał też, czy samorządy częściej będą sięgać po finansowanie z tzw. parabanków.

- Chcieliśmy zobaczyć, mówiąc wprost, czy samorządy są już pod ścianą, by iść po finansowanie do sektora pozabankowego. Jest to dopuszczalne z punktu widzenia prawa, ale z punktu widzenia finansów publicznych to mniej efektywne, bo droższe finansowanie. Dobra wiadomość jest taka, że na razie samorządy szukają finansowania przede wszystkim w sektorze bankowym. Jednak zwracamy w badaniu uwagę, że blisko 8. proc powiatów rozważa zaciąganie kredytów na szpitale w sektorze pozabankowym. A potencjalnie 8 proc. szpitali powiatowych będących zadłużonych w sektorze pozabankowych to duża liczba. Chodzi o wysokie koszty tego finansowania, prawdopodobieństwo wpadnięcia w spiralę długu i ewentualną konieczność oddłużania, która spadnie wtedy na barki samorządu – wylicza Mateusz Walewski.

Spółki komunalne pod lupą 

Szczególny bowiem nacisk w raporcie położono na analizę sytuacji w spółkach komunalnych w pięciu sektorach, takich jak ochrona zdrowia, transport zbiorowy, wodno-kanalizacyjny, gospodarka odpadowa oraz sport, rekreacja i turystyka.

- Tego, że pod względem dochodów najbardziej ucierpiał w gminach sektor kulturalno-sportowy, a w następnej kolejności sektor transportu zbiorowego, zaś w powiatach i województwach ochrona zdrowia, można było się domyślić. Ale ankiety pokazały nam skalę tego zjawiska w kraju – podkreśla Mateusz Walewski.

Źródło: BGK

Jak wynika z analizy, w sektorze zdrowia BGK oczekuje niewielkiego spadku przychodów. Samorządy w tym sektorze najczęściej planują wzrost wydatków inwestycyjnych. Dotyczy to głównie województw i powiatów, które także bardzo często planują wzrost zadłużenia spółek tego sektora.

- Oczekujemy, iż realizacja planów inwestycyjnych i wydatkowych samorządów dotyczących ochrony zdrowia może wymagać dodatkowej pomocy finansowej – czytamy we wnioskach raportu.

Transport zbiorowy jest jednym z sektorów, które najbardziej ucierpiały na skutek pandemii COVID-19 – oczekiwany spadek przychodów przekracza 10 proc. W związku z tym spółki transportowe mogą spodziewać się wzrostu bieżącego poziomu wsparcia ich działalności.

- Ponieważ jednak sektor ten znajduje się nisko na liście priorytetów władz samorządowych, w dłuższym okresie należy się liczyć z ryzykiem istotnego ograniczenia działalności inwestycyjnej. Może to ograniczać potencjał rozwojowy gospodarek lokalnych. Dlatego też sektor ten może wymagać większej uwagi ze strony władzy centralnej – podkreśla Mateusz Walewski.

Inna jest sytuacja sektora wodno-kanalizacyjnego, w którym największy odsetek gmin realizuje swoje zadania za pomocą spółek komunalnych. W ostatnich latach w sektorze prowadzono intensywną działalność inwestycyjną, finansowaną często ze środków europejskich. Spółki wodno-kanalizacyjne nie utraciły znaczących przychodów w związku z kryzysem COVID-19, a wiele gmin deklaruje w ankiecie, że ten sektor jest dla nich obszarem priorytetowym. Jednocześnie, ponad 30 proc. gmin oczekuje redukcji aktywności inwestycyjnej w tym sektorze w najbliższych latach.

- Wydawać by się mogło, że sektor wod.-kan. będzie mało podatny na kryzysy covidowy. Jednak ok. 20 procent gmin mówi o spadkach przychodów powyżej 5 proc., a 1 proc. gmin twierdzi, że spadki będą większe niż 25 proc. To znaczy, że problemy wystąpiły, głównie tam, gdzie zużycie wody zależy od życia gospodarczego, czyli działalności firm, czy turystów, bo to życie gospodarcze zamarło – zauważa główny ekonomista BGK.

Czytaj też: Wodociągi pod presją skutków pandemii: mniej przychodów, mniej inwestycji

Ciekawą sytuację można zaobserwować w sektorze sportu, rekreacji i turystyki. Gminy oczekują tam najgłębszych spadków przychodów (średnio o 18,9 proc.), co jest zrozumiałe ze względu na ograniczenia dotyczące organizacji wydarzeń masowych.

- Wydaje się, że sytuacja spółek w tym sektorze powinna być monitorowana ze względu na jej wpływ na finanse zaangażowanych w nie samorządów – wskazuje BGK w analizie.

Udziały w spółkach działających w sektorze zarządzania odpadami posiada stosunkowo dużo gmin (33proc.). Sytuacja spółek w tym sektorze jest bardzo zróżnicowana. Znaczący jest odsetek gmin, które deklarują spadek przychodów spółek w tym obszarze, ale istotny jest również odsetek gmin deklarujących wzrost.

Pomimo, że sektor ten cieszy się dość wysokim priorytetem (najprawdopodobniej w związku ze świadomością konieczności realizacji wymogów regulacyjnych), to znacząca część gmin planuje ograniczenie swojej aktywności inwestycyjnej w tym obszarze. Może to być problemem ze względu na istniejące w nim wyzwania systemowe – czytamy w raporcie.

Co dalej?

Raport jest przedmiotem analiz w samym banku i posłuży jeszcze lepszemu dopasowaniu narzędzi finansowych do sytuacji samorządów.

- Analizując raport patrzymy też na to, w których sektorach być może należy spodziewać się większego popytu. Widzimy też jaka jest, oczywiście na ogólnym poziome w skali kraju, gotowość samorządów do wspierania spółek komunalnych. To dla nas ważna informacja, z punktu widzenia ryzyka finansowego, przygotowywania przeszłego wsparcia - komentuje Walewski. - Planujemy ponadto podzielić się raportem z odpowiednimi ministerstwami. Może być wskazówką dla nich, które sektory powinny być szczególnie monitorowane, gdzie powinien być położony szczególny nacisk, które obszary wymagają wsparcia z poziomu centralnego – reasumuje.

Dodajmy też, że w piątek (25 września) odbyła się konferencja prezydentów największych miast na temat sytuacji finansowej w samorządach. Domagali się od rządu systemowych zmian. -Ten rok, przynajmniej w dużych miastach, będzie zakończony na plusie, ale nie wiemy, co będzie z pandemią, co będzie z innymi działaniami, dlatego mówimy, żeby wypracowywać konkretne określone rozwiązania na kolejne lata, na kolejne budżety– podkreślał Tadeusz Truskolaski, prezes Unii metropolii Polskich.

- Jeśli więc nie będzie rekompensaty - na przestrzeni kolejnych lat - utraconych dochodów JST, będziemy musieli ograniczać wydatki, najpierw wydatki inwestycyjne, a równolegle lub w następnej kolejności - wydatki bieżące. A to oznacza, że nie będzie pieniędzy na komunikację zbiorową, na oświatę, na pomoc społeczną, na szereg działań, do których mieszkańcy są już przyzwyczajeni – mówił też prezydent Lublina Krzysztof Żuk.