Dostęp do informacji publicznej powinien bywać płatny i reglamentowany

Nieczytelna ustawa nie ułatwia zadania

Maciej Kiełbus, prawnik, ekspert strony samorządowej KWRiST podkreślił, że Ustawy o dostępie do informacji publicznej nie da się stosować, nie odwołując się do bardzo niejednolitego orzecznictwa sądów administracyjnych.

- Ustawa, która ma chronić prawa obywatelskie, ma ułatwiać dostęp do informacji publicznej, stała się całkowicie nieczytelna. Obywatel czytając całą ustawę, nie wie, jak ma postąpić i dopiero przebijanie się przez liczne orzeczenia sądów administracyjnych, pozwala mu realizować dane mu konstytucyjne prawo – zauważa Kiełbus.

Jego zdaniem urzędnicy, którzy zobowiązani są do udostępnienia informacji publicznej, biorąc pod uwagę to, jak rozległe i różne jest orzecznictwo sądów administracyjnych w tym zakresie, nie zawsze są w stanie w sposób prawidłowy, szybki, zrealizować oczekiwanie wnioskodawcy, który jak najszybciej chce uzyskać informację publiczną. – Tego w wielu przypadkach nie da się zrobić – zaznacza Kiełbus.

- W związku z tym przegląd przepisów tej ustawy jest niezbędny, z uwzględnieniem doktryny, która przez 15 lat powstała, orzecznictwa sądów administracyjnych, praktyki organów, zarówno administracji rządowej, jak i samorządowej oraz różnego rodzaju organizacji – podkreśla Kiełbus. – Wszystko po to, by realizując standard konstytucyjny i nie ograniczając go w żaden sposób, usprawnić funkcjonowanie tej ustawy, usprawnić udostępnianie informacji obywatelom, a jednocześnie wyeliminować czynniki, które w wielu  przypadkach spowalniają i utrudniają funkcjonowanie podmiotu publicznego.

Zdaniem Kiełbusa, ważne jest także określenie zakresu przedmiotowego ustawy o dostępie do informacji publicznej. – Określenie co informacją publiczną jest. To szczególnie widoczne w przypadku dokumentów wewnętrznych – zauważa Kiełbus.

Nadużywanie prawa dostępu do informacji publicznej

Ważne w opinii Kiełbusa jest także określenie, co jest informacją przetworzoną, a co nią nie jest. – Zwłaszcza, że pojęcie informacji publicznej stało się jednym z instrumentów przeciwdziałania nadużyciu prawa dostępu do informacji publicznej – mówi Kiełbus.

To zjawisko, które pojawiło się na całym świecie. Kiełbus powołuje się na przykład holenderski, gdzie jeden z obywateli na przestrzeni dwóch lat wystosował 3 tysiące wniosków o dostęp do informacji publicznej, a ich rozpatrzenie kosztowało 400 tys. euro.

- Nie wykluczam, że u nas też tak będzie to wyglądało, bo za wnioskami o dostęp do informacji publicznej nie zawsze stoją odpowiednie wartości. Zdarzają się sytuacje, w których jest to zwykła forma nękania ze strony osoby, która nie jest zadowolona ze sposobu załatwienia sprawy. Czy też osoba, która nie została wybrana do organów samorządu terytorialnego, używa ustawy o dostępie do informacji publicznej jako oręża w bieżącej walce politycznej – wylicza Maciej Kiełbus.

Jego zdaniem, są to sytuacje jednostkowe, ale niezwykle absorbujące. W urzędach gmin, w których zatrudnionych jest 15-16 pracowników,  jedna tego typu osoba jest w stanie skutecznie zdezorganizować funkcjonowanie urzędu i wpłynąć na realizację innych zadań publicznych. To wszystko odbywa się zgodnie z literalnym brzmieniem przepisów, ale w sposób całkowicie wypaczony, jeśli chodzi o ich cel.

- Dlatego jesteśmy za tym, by zmierzyć się z wprowadzeniem do ustawy o dostępie informacji publicznej kwestii związanych z nadużyciem prawa dostępu do informacji publicznej – mówi Kiełbus.

Kiełbus dodaje, że wzorce, na których można oprzeć się, budując rozwiązania w tym zakresie, są w ustawodawstwie państw europejskich. Chodzi m.in. o wprowadzenie wniosków o charakterze niepoważnym.

Prawnik zwraca ponadto uwagę na problem odpłatności za dostęp do informacji publicznej. – Co do zasady absolutnie należy zgodzić się, że dostęp do informacji publicznej powinien być odformalizowany i bezpłatny, ale nie w sytuacji, w której przygotowanie odpowiedzi, wszystkich materiałów, o które wnioskodawca występuje, wiąże się ze znacznymi nakładami ze strony administracji rządowej – twierdzi Kiełbus.

W jego opinii obowiązujący mechanizm związany z odpłatnością za udostępnienie informacji publicznej budzi spore wątpliwości, zarówno w orzecznictwie sądów administracyjnych, jak i w praktyce.

- To, że nie można wystawić z góry cennika związanego z kosztami udostępniania informacji publicznej, jest istotnym problemem – zauważa Kiełbus.