O świątecznym jajku i wystawie „Górnośląskie kroszonki 2012- 2021”

Najstarsze pisanki na ziemiach polskich sięgają końca X wieku, a odkryte zostały podczas wykopalisk na Ostrówku w Opolu i w okolicach Wrocławia - mówi Anna Grabińska- Szczęśniak z działu etnografii Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Od wielu lat w bytomskim muzeum w okresie Wielkanocy można podziwiać kroszonki, wykonane przez mistrzów tego rzemiosła. teraz jest to możliwe także online.

• Jajko- źródło wszelkiego życia i początku wszechrzeczy, jest jednym z najstarszych symboli w obrzędowości różnych kultur. Stanowiło element praktyk i rytuałów, mających na celu wzmocnienie sił witalnych.
• Od wielu lat w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu w okresie Wielkanocy można podziwiać kroszonki, wykonane przez mistrzów tego rzemiosła.

Jajko wykorzystywano w magii i lecznictwie do oczyszczenia i ochrony człowieka przed złem. Było lekarstwem na chorobę, urok, chroniło przed pożarem, zapewniało szczęście, pomyślność i urodzaj. Pomagało we wróżbach matrymonialnych. Jako potężny amulet przeciw czarom i złym mocom występowało w obrzędach wiosennych i ku czci zmarłych.

Wielkanocne dawne zwyczaje

- W Wielkanoc jaja zakopywano w skiby pól i w grządki ogrodów warzywnych – na urodzaj. Wydmuszki i skorupy pisanek rzucano pod drzewa owocowe w sadzie. Miało to odstraszyć szkodniki i spowodować obfitość owoców. Właśnie na wiosnę obdarowywano się jajkami – mężczyźni polewali kobiety wodą, która była symbolem życia, a one odwdzięczały się im, ofiarując pisanki. U Słowian jajko związane było z kultem boga słońca, było symbolem solarnym, symbolem nowego życia, narodzin - mówi Anna Grabińska- Szczęśniak z działu etnografii Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, kuratorka wystawy „Górnośląskie kroszonki 2012- 2021”.

Od czasu zaadaptowania symboliki jajka przez religię chrześcijańską odgrywa ono ważną rolę jako symbol Zmartwychwstania. Kościół dążył początkowo do rozdzielenia tradycji chrześcijańskiej od obrzędowości pogańskiej, zabroniono więc spożywania jajek w okresie Wielkanocy. Zakaz cofnięto dopiero w XII wieku.

Obecnie jajko, uważane za symbol początku i źródła życia, króluje na wielkanocnym stole. W Wielką Sobotę jest święcone wraz z innymi potrawami. Tradycja święcenia jaj pochodzi z okresu średniowiecza, choć na Górnym Śląsku jeszcze na początku XX wieku nie była praktykowana we wszystkich domach. Również nie wszystkie rodziny dzieliły się jajkiem podczas składania sobie życzeń przed śniadaniem wielkanocnym. Przy wielu stołach spożywano jajecznicę lub jajko smażone na boczku ze szczypiorkiem.

Zwyczaj malowania jaj

- Zwyczaj malowania jaj narodził się na terenie sumeryjskiej Mezopotamii, skąd pochodzą najstarsze pisanki liczące ponad 5000 lat. W starożytności rozpowszechnił się on na całym obszarze śródziemnomorskim. Pisanki nieco późniejsze pochodzą z Egiptu, Persji i Rzymu. Do Europy zwyczaj zdobienia jaj przynieśli prawdopodobnie Persowie. Najstarsze pisanki na ziemiach polskich sięgają końca X wieku, a odkryte zostały podczas wykopalisk na Ostrówku w Opolu i w okolicach Wrocławia - mówi Anna Grabińska- Szczęśniak.

Zdobione jajko wielkanocne nazywamy dzisiaj zwyczajowo pisanką. Wyraz ten wywodzi się od jednej z tradycyjnych technik zdobienia jajka – batikowej. W technice tej rozgrzany wosk nanoszono na powierzchnię jajka specjalnym pisakiem, a czynność tę nazywano pisaniem. Stąd słowo pisanka. Z biegiem lat zaczęto tak określać każde zdobione jajko wielkanocne, niezależnie od techniki. Należy jednak pamiętać, że obok owej nazwy funkcjonują określenia szczegółowe, związane z konkretną techniką: drapanka, oklejanka, naklejanka oraz kraszanka (od krasić, czyli ‘zdobić’). Na Górnym Śląsku nazwa kraszanka została przekształcona przez dialekt regionalny i stąd mamy górnośląskie kroszonki.

Bytomska wystawa

Od wielu lat w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu w okresie Wielkanocy można podziwiać kroszonki, wykonane przez mistrzów tego rzemiosła. Zwykle wystawie towarzyszył konkurs dla kroszonkarzy, którzy w tym roku został odwołany z powodu ograniczeń, spowodowanych pandemią koronawirusa.