• Jajko- źródło wszelkiego życia i początku wszechrzeczy, jest jednym z najstarszych symboli w obrzędowości różnych kultur. Stanowiło element praktyk i rytuałów, mających na celu wzmocnienie sił witalnych.
• Od wielu lat w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu w okresie Wielkanocy można podziwiać kroszonki, wykonane przez mistrzów tego rzemiosła.

Jajko wykorzystywano w magii i lecznictwie do oczyszczenia i ochrony człowieka przed złem. Było lekarstwem na chorobę, urok, chroniło przed pożarem, zapewniało szczęście, pomyślność i urodzaj. Pomagało we wróżbach matrymonialnych. Jako potężny amulet przeciw czarom i złym mocom występowało w obrzędach wiosennych i ku czci zmarłych.

Wielkanocne dawne zwyczaje

- W Wielkanoc jaja zakopywano w skiby pól i w grządki ogrodów warzywnych – na urodzaj. Wydmuszki i skorupy pisanek rzucano pod drzewa owocowe w sadzie. Miało to odstraszyć szkodniki i spowodować obfitość owoców. Właśnie na wiosnę obdarowywano się jajkami – mężczyźni polewali kobiety wodą, która była symbolem życia, a one odwdzięczały się im, ofiarując pisanki. U Słowian jajko związane było z kultem boga słońca, było symbolem solarnym, symbolem nowego życia, narodzin - mówi Anna Grabińska- Szczęśniak z działu etnografii Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, kuratorka wystawy „Górnośląskie kroszonki 2012- 2021”.

Od czasu zaadaptowania symboliki jajka przez religię chrześcijańską odgrywa ono ważną rolę jako symbol Zmartwychwstania. Kościół dążył początkowo do rozdzielenia tradycji chrześcijańskiej od obrzędowości pogańskiej, zabroniono więc spożywania jajek w okresie Wielkanocy. Zakaz cofnięto dopiero w XII wieku.

Obecnie jajko, uważane za symbol początku i źródła życia, króluje na wielkanocnym stole. W Wielką Sobotę jest święcone wraz z innymi potrawami. Tradycja święcenia jaj pochodzi z okresu średniowiecza, choć na Górnym Śląsku jeszcze na początku XX wieku nie była praktykowana we wszystkich domach. Również nie wszystkie rodziny dzieliły się jajkiem podczas składania sobie życzeń przed śniadaniem wielkanocnym. Przy wielu stołach spożywano jajecznicę lub jajko smażone na boczku ze szczypiorkiem.

Zwyczaj malowania jaj

- Zwyczaj malowania jaj narodził się na terenie sumeryjskiej Mezopotamii, skąd pochodzą najstarsze pisanki liczące ponad 5000 lat. W starożytności rozpowszechnił się on na całym obszarze śródziemnomorskim. Pisanki nieco późniejsze pochodzą z Egiptu, Persji i Rzymu. Do Europy zwyczaj zdobienia jaj przynieśli prawdopodobnie Persowie. Najstarsze pisanki na ziemiach polskich sięgają końca X wieku, a odkryte zostały podczas wykopalisk na Ostrówku w Opolu i w okolicach Wrocławia - mówi Anna Grabińska- Szczęśniak.

Zdobione jajko wielkanocne nazywamy dzisiaj zwyczajowo pisanką. Wyraz ten wywodzi się od jednej z tradycyjnych technik zdobienia jajka – batikowej. W technice tej rozgrzany wosk nanoszono na powierzchnię jajka specjalnym pisakiem, a czynność tę nazywano pisaniem. Stąd słowo pisanka. Z biegiem lat zaczęto tak określać każde zdobione jajko wielkanocne, niezależnie od techniki. Należy jednak pamiętać, że obok owej nazwy funkcjonują określenia szczegółowe, związane z konkretną techniką: drapanka, oklejanka, naklejanka oraz kraszanka (od krasić, czyli ‘zdobić’). Na Górnym Śląsku nazwa kraszanka została przekształcona przez dialekt regionalny i stąd mamy górnośląskie kroszonki.

Bytomska wystawa

Od wielu lat w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu w okresie Wielkanocy można podziwiać kroszonki, wykonane przez mistrzów tego rzemiosła. Zwykle wystawie towarzyszył konkurs dla kroszonkarzy, którzy w tym roku został odwołany z powodu ograniczeń, spowodowanych pandemią koronawirusa.

Na ekspozycji, która co roku cieszy się dużą frekwencją, można znaleźć wielkanocne jajka wykonane techniką rytowniczą, tradycyjną metodą batikową, czy owinięte rdzeniem sitowia. Nie brakuje też wydmuszek jaj ozdobionych finezyjnymi ażurami, oklejonych kawałkami słomy, malowanych farbami, czy wykonanych w technice decoupage. Obfitość wzorów i kolorów przyprawia o zawrót głowy, a samo wykonanie przywołuje na myśl dzieła mistrzów pędzla.

Na wystawie „Górnośląskie kroszonki 2012–2021”, którą można oglądać w Muzeum Górnośląskim od 19 marca br., eksponowanych jest 400 kroszonek przygotowanych przez 72 twórców. Nagrodzone w ostatnich ośmiu edycjach konkursu arcydzieła wykonane zostały w czterech kategoriach: rytowniczej, batikowej, innymi tradycyjnymi technikami, a także nowatorskimi zdobieniami. W związku z obostrzeniami obowiązującymi do 9 kwietnia, wystawę będzie można „zwiedzić” online, wchodząc na muzealny profil na Facebooku.

Na ekspozycji Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu można prześledzić różne metody zdobienia jajek. Na uwagę niewątpliwie zasługują „koronkowe” wydmuszki wykonane narzędziami z wiertłem. Ażurowe wzory wykonane na tak kruchym materiale jakim jest skorupka jajka, są dowodem na mistrzowskie opanowanie tej nowatorskiej techniki. Na wystawie „Górnośląskie kroszonki 2012- 2021” najwięcej eksponowanych jest jednak pisanek wykonanych tradycyjnymi metodami. Wśród nich zachwyt misternymi drobnymi kompozycjami wzbudzają te, wykonane techniką rytowniczą. Polega ona na wyskrobywaniu przy pomocy specjalnego ostrego narzędzia wzorów na ufarbowanym jajku. W celu osiągnięcia najlepszego efektu używa się jaj o białej skorupie, coraz częściej też wykonuje się ją na wydmuszce. Technika ta popularna jest w wielu regionach, a kroszonki śląskie należą do najmisterniejszych- mówi Anna Grabińska- Szczęśniak.

W gablotach eksponowane są także kroszonki, wykonane metodą batikową, która uznawana jest za najtrudniejszą metodę zdobienia jajek. Technika ta polega na nanoszeniu wzorów na powierzchnię jajka specjalnie wykonanym pisakiem zanurzanym w roztopionym wosku. Następnie jajko wkłada się do barwnika. Miejsca zamalowane woskiem pozostają niezabarwione. Pomalowane i ufarbowane jajko podgrzewa się nad płomieniem i ściera się wosk. Chcąc uzyskać jajko wielobarwne, czynność barwienia i malowania woskiem należy powtarzać wielokrotnie- mówi kuratorka wystawy „Górnośląskie kroszonki 2012- 2021”.

Zygzakowate pasy, koła układające się w fantazyjne wzory to domena mistrzów kroszonkarzy, którzy tworzą misterne kompozycje ze rdzenia sitowia. Wydmuszki okleja się rdzeniem sitowia, które najlepiej zbierać od sierpnia do października. Rdzeń z rośliny można wybrać dzień po zbiorach lub po dłuższym czasie, namaczając sitowie dopiero przed użyciem. Nawilżony rdzeń, który staje się bardzo plastyczny, formuje się w różne wzory i nakleja na jajko, używając kleju z mąki żytniej i wody- mówi Anna Grabińska- Szczęśniak.

Wystawa „Górnośląskie kroszonki 2012- 2021” w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu będzie czynna do 18 kwietnia ( do 9 kwietnia br. muzea pozostają nieczynne). W wielkanocny poniedziałek wystawę będzie można zwiedzić onilne. Filmik z wirtualnym oprowadzaniem pokaże się o 12.00 na muzealnym Facebooku i stronie internetowej. Muzeum Górnośląskie zaprasza do wirtualnych odwiedzin.

Zobacz nasze najnowsze 1x1 z prezydentem Bytomia

Zobacz nasze najnowsze 1x1 o finansowaniu sportu

• BYTOM
• SERWIS KULTURA